Armia polska generała Andersa z ZSRR w dokumentacji pocztowej 1941-1942

Armia generała Władysława Andersa powstała w 1941 roku, po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych i wojskowych ze Związkiem Radzieckim (porozumienie Sikorski-Majski) i była nazywana najbardziej niezwykłą armią świata. Składała się niemal wyłącznie z jeńców wojennych, więźniów oraz zesłańców, a dowodzili nią również byli jeńcy wojenni. Eksponat przedstawia historię powstania Armii Andersa, zmiany w rozmieszczeniu polskich jednostek na obszarze ZSRR oraz związaną z tym działalność pocztową. Działalność pocztowa Armii Polskiej w ZSRR zakończyła się pod koniec sierpnia 1942 roku, po ewakuacji armii do Iranu, a następnie do Iraku. Gen. Anders doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że ewakuacja była jedyną drogą do uchronienia jego żołnierzy i  cywilnej ludności polskiego pochodzenia i z całą świadomością wziął na siebie ciężar przeprowadzenia tego zadania. Podjął taką decyzję wbrew niektórym rozkazom z Londynu. Był jednak przekonany, że rozkazy te wynikały z braku aktualnych informacji i zrozumienia sytuacji, w jakiej Armia Polska się znalazła. Niestety, niewiele przesyłek pocztowych z tego okresu się zachowało. Korespondencja żołnierzy napotykała bowiem na trudności, nie zawsze dochodziła do adresatów, a duża, zachowana  część listów przed ewakuacją została przez ich posiadaczy zniszczona w obawie przed ewentualnymi konsekwencjami ze strony NKWD. Inne – po dopłynięciu do Pahlewi – były czasem zabierane z powodów sanitarnych lub poddane dezynfekcji, która je w dużym stopniu uszkodziła. 

Eksponat w dużej mierze opiera się na indywidualnych badaniach autora, jest prowadzony w języku polskim i angielskim. Na Światowej Wystawie  „Praga 2018” uzyskał złoty medal (91 punktów).

Serdecznie zapraszam do zapoznania się z eksponatem.

Rozdarte miasto Przemyśl. 
Historia poczty w okresie 1 września 1939 – 22 czerwca 1941

Do badania historii Przemyśla „wciągnął” mnie dyrektor przemyskiej poczty Jerzy Kołodziej. Skutkowało to takim prostym opracowaniem tej historii na konkurs ogłoszony w HBBF. Za tym poszło poszukiwanie materiału. Najcenniejszy do pozyskania był list z pierwszym przemyskim stemplem „v. Przemyśl”, jedyny wówczas znany znajdujący się w kolekcji Zbigniewa Mikulskiego. Kopię tego listu miałem okazję zobaczyć na wystawie we Lwowie. Ten list był moim marzeniem raczej niemożliwym do zrealizowania. I nagle któregoś dnia na austriackiej aukcji f-my Merkurphila spotkałem inny list z tym stemplem i nie mogłem odpuścić. Musiałem go kupić. Mocno przeżyłem tę licytację poprzez internet. Dziś jest on w moim eksponacie.

Niezależnie od tego myślałem o Twierdzy Przemyśl i jej poczcie lotniczej. Niewiele wiedziałem na ten temat. Nieco dowiedziałem się od Andrzeja Kłosińskiego a później od Aleksandra Nevalla, którego spotkałem na wystawie w Lubinie. Dostęp do internetu pozwolił mi  nawiązać kontakty z kolekcjonerami w Austrii. Dzięki różnym aukcjom zbudowałem ten eksponat a przy okazji zebrałem i opanowałem wiedzę w temacie, co ostatecznie skutkowało opracowaniem stosownego rozdziału do katalogu Fischera.

W międzyczasie nawiązałem kontakt z Kol. Jerzym Kupiec-Węglińskim. Ta znajomość z internetem przez ocean pozwoliła poznać jego materiał a jednocześnie zmusiła do dalszych badań i dociekań.

Eksponat przemyski był wystawiony w 2004 r. w Rumunii z wynikiem DPZ, później w 2006 był Lwów z medalem złotym, w 2012 r. na wystawie w Paryżu oceniony został na medal pozłacany. Wreszcie po przebudowie i uzupełnieniu w 2014 r. na XXI Ogólnopolskiej Wystawie w Warszawie wysoka ocena na duży złoty medal. Na wystawie w austriackim Gmunden – jak to mówią „w jaskimi lwa” - otrzymałem złoto. Była też wystawa światowa w Lugano w 2022 r.  – debiut na tej randze wystawy zaowocował medalem pozłacanym.

Serdecznie zapraszam do filatelistycznej uczty!

Poczta Polska na terenach byłych Niemiec  w latach 1919-1920

Tło historyczne
     Od 1795 r. Polska była podzielona między Prusy, Rosję i Austrię. W wyniku I wojny światowej Polska odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 r. Sytuacja na granicy z Niemcami była jednak konfliktowa. Powstanie Wielkopolskie trwało od 27 grudnia 1918 r. do 16 lutego 1919 r. Po jego zawieszeniu utworzono linię demarkacyjną granicy, obowiązującą do czasu ratyfikacji traktatu wersalskiego przez Niemcy 10 stycznia 1920 r. W międzyczasie poczta niemiecka stopniowo stawała się polska, najpierw w czasie Powstania poprzez cenzurę korespondencji, a od lipca 1919 r. poprzez stopniowe obsadzanie urzędów pocztowych przez polskich pracowników pocztowych i wprowadzanie polskich znaczków. Na Pomorzu przejęcie poczty pruskiej odbyło się "bezkrwawo"; od 17 stycznia 1920 r. na podstawie wcześniejszych, polsko-niemieckich porozumień. 

Cel
      Rzadko zdarza się, aby jeden kraj przekazał drugiemu nie tylko swoje terytorium, ale także swoje instytucje, w tym przypadku pocztę. Okres 1919 – 1920 w Wielkopolsce i na Pomorzu jest ważny dla historii Poczty Polskiej i filatelistyki pogranicza niemiecko-polskiego. Jest to historia poczty, która dokumentuje trudny proces tworzenia nowego ładu pocztowego. W eksponacie przedstawiono  prowizoryczne rozwiązania stosowane w okresie przejściowym zastępowania pruskiego systemu pocztowego polskim. Poczta Polska działała na terenie byłego zaboru pruskiego i przyjmowała niemieckie taryfy pocztowe do 14 kwietnia 1920 r. Wprowadzenie polskich taryf pocztowych formalnie zamyka okres przejściowy, choć w transakcjach paczkowych i gotówkowych nadal obowiązywały formularze niemieckie.

Najciekawsze walory są zaznaczone na czerwono. Część z nich została atestowana, część została sklasyfikowana jako autentyczne na podstawie własnych badań, ponieważ nie ma eksperta od tego tematu. Sekcje eksponatu są zrównoważone zgodnie z dostępnym materiałem.

Nowy eksponat powstał na podstawie trzech ekranów z innego zbioru: Początki Poczty Polskiej w Polsce Niepodległej XI.1918–1920. W latach 2009-2023 eksponat ten zdobył szereg prestiżowych nagród na wystawach krajowych i światowych, w tym Large Gold w Sztokholmie z okazji 150-lecia RPSL.

Częścią poprzedniego eksponatu była dokumentacja pocztowa z terenu dawnego zaboru pruskiego. Udało się stworzyć osobną kolekcję na ten temat, nigdy wcześniej nie prezentowaną, ukazującą okres cenzury pocztowej i rozwiązań przejściowych stosowanych przez Pocztę Polską w 1920 r. na ziemiach Wielkopolski i Pomorza. 

Materiał z terenu byłego zaboru pruskiego był zbierany i badany przez ponad 20 lat. Wyniki prowadzonych przez autora badań w polskich i niemieckich archiwach zostały opublikowane w dwóch dwujęzycznych książkach poświęconych tematyce Poczty Polskiej działającej w Wielkopolsce i na Pomorzu w latach 1919 – 1920., W sierpniu 2023 r. ukazał się specjalny numer wirtualnego miesięcznika Filatel.pl, w którym przedstawiłem najnowszy stan badań nad cenzurą pocztową w Wielkopolsce.

Okres 1919-1920 w Wielkopolsce i na Pomorzu jest ważny dla historii Poczty Polskiej oraz dla filatelistyki pogranicza niemiecko-polskiego ze względu na czasowe stosowanie:

• znaków cenzury, w tym bardzo rzadkich zalepek i zaklejek,

• Niemieckich formularzy pocztowych (dla paczek, przekazów gotówki oraz telegramów),

• dwujęzycznych formularzy pocztowych,

• znaczków niemieckich,

• mieszanych frankatur polsko-niemieckich, które formalnie były dozwolone do 14 kwietnia 1920 r.; do tego czasu obowiązywały niemieckie taryfy pocztowe,

• przesyłek opłaconych polskimi znaczkami i niemieckimi datownikami,

• przesyłek opłaconych znaczkami niemieckimi i polskimi datownikami,

• Niemieckich naklejek polecenia.

Należy podkreślić, że pokazane na wystawie znaki cenzury lokalnej stosowane w Wielkopolsce i na Pomorzu są unikalne. W wielu przypadkach znane są w pojedynczych egzemplarzach. Pokazano 70 różnych znaków lokalnej cenzury ze znanych 190.

Wystawa ilustrowana jest kopiami dokumentów pocztowych pochodzących z Muzeum Poczt i Telegrafów we Wrocławiu oraz z Archiwum Federalnego w Berlinie.

Serdecznie zapraszam do 8-ekranowej filatelistycznej uczty!

Początki Poczty w Niepodległej Polsce XI.1918–1920

Eksponat w wersji angielskiej pt. Początki Poczty w Niepodległej Polsce XI.1918–1920 powstawał w latach 2004 – 2009. Był wystawiany od 2009 r do 2020 r. na światowych wystawach w Azji, Europie, Ameryce Płn. I Ameryce Południowej. Zdobywał on złote medale, a największym osiągnięciem był duży złoty medal na elitarnej wystawie w Sztokholmie z okazji 150-lecia Królewskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Londynie.

W eksponacie dokonano podziału odzyskiwanego od listopada 1918 r. terytorium wg istniejących Dyrekcji Poczt: w Warszawie, Lublinie, Krakowie, Poznaniu, Bydgoszczy, Wilnie i Lwowie. Do tych Dyrekcji dołączone zostały unikalne dokumenty z urzędów pocztowych w Odessie, Konstantynopolu oraz z Portu Gdańsk jako „enklaw”, stosujących polskie znaki pocztowe w 1919 i 1920 r. Wszystkie walory pokazane są na 8 ekranach wystawowych z mapami aktywności pocztowej.

Pierwszy ekran pokazuje początki działania poczty na terenie dyrekcji warszawskiej. Pokazano niemiecką kartkę pocztową wysłaną z Łęczycy do Warszawy w dn. 11. XI. 1918 r. oraz inną, wysłaną z Łodzi do Warszawy w dn. 13.XI.1918, w której treści znajdujemy informację skierowaną do adresata o skazaniu przez bolszewików na karę śmierci jego ojca w ostatniej chwili  cofniętej. Znajduje się tu jeszcze kartka pocztowa wysłana 21.XI.1918 z Warszawy do Sosnowca i tam dostarczona przez działającą jeszcze pocztę samorządową. W dalszej części pokazano unikalne dokumenty pocztowe poczty z lokalnymi nadrukami z Ciechocinka, Ostrołęki,  Ostrowi, Poddębic, Łęczycy, Konina i Koła. Do dziś zachowały się one w pojedynczych egzemplarzach i są uważane za rarytasy polskiej filatelistyki tego okresu. Na kolejnych stronach pierwszego ekranu pokazano unikalny list wartościowy ze Stawiszyna do W-wy, opłacony w wys. 1 Mk dwoma znaczkami wyd. pomnikowego oraz list z Suwałk z pierwszych dni działania na tym terenie poczty polskiej, który został opłacony znaczkami wyd. PP/GGW. Z Suwałk z tego okresu znane są tylko 2 przesyłki. Na kolejnych stronach można zobaczyć inne, prowizoryczne kasowniki pocztowe. W kolejności - jedyny znany rosyjski formularz paczkowy opłacony w Radzyniu znaczkami wyd. PP/GGW oraz formularz książki doręczeniowej z Kolna z wykorzystanymi tam znaczkami pierwszych dwóch wydań regionalnych, list z Pruszkowa, list z rosyjskim datownikiem z Wagańca oraz niemieckie kartki pocztowe z polskim przedrukiem z Myszkowa, Żychlina i Ostrowi Maz., a także przekaz pocztowy z Warki. Wszystkie zestawione razem wskazują na prowizoryczne rozwiązania stosowane w obiegu pocztowym.

Na drugim ekranie pokazano utensylia pocztowe dyrekcji lubelskiej. Jednak na pierwszej karcie umieszczona została koperta listu wysłanego z Madrytu do Warszawy przez członka polskiej delegacji na VII Kongres Unii Pocztowej, do której Polska przystąpiła 1.V.1919. Na dalszych kartach tego ekranu umieszczono przykładowe przesyłki  opłacone znaczkami Austro-Węgier oraz Bośni i Hercegowiny, stosowane na tym terenie i akceptowane przez Pocztę Polska z przejściowego braku znaczków. W listopadzie 1918 r. dokonano przedruku „POCZTA POLSKA” na znaczkach Austro-Węgier, ale pierwsze wydanie z obiegu pocztowego znane jest w śladowych ilościach. Ilustrowane jest ono przez kartkę z Lublina do Odessy (jedyna znana z przedrukowym znaczkiem za 10 hal) i list polecony z Lublina do Wiednia oraz jedyny, znany przekaz pocztowy z Opoczna do Jędrzejowa. Na dalszych kartach pokazano przesyłki opłacone znaczkami II wyd. lubelskiego. Z tego wydania na szczególną uwagę zasługuje polecony list wysłany 28.XII.1918 r. z Lublina do Genewy i opłacony pojedynczym znaczkiem za 90 hal zgodnie ówczesną taryfa pocztową. Znaczek ten mógł być użyty pojedynczo zgodnie z taryfą tylko przez ok. 10 dni i jest znany wyłącznie z dwóch listów. Pokazana przesyłka z Kowla znana jest wyłącznie z tej jednej kartki oraz kilku listów przeważnie o charakterze filatelistycznym.

Na trzecim ekranie pokazano przesyłki z Inspektoratu Poczty w Krakowie (podległym Dyr. we Lwowie, zablokowanej jednak przez działania wojenne). Na szczególną uwagę zasługują przesyłki z lokalnymi i unikalnymi przedrukami poczty polskiej na znaczkach Austro-Węgier z Czermina, Dziedzic, Baranowa (jedyny znany list) oraz kartki z Bielska – Białej. W pozostałej części tego ekranu widzimy przesyłki opłacone znaczkami regionalnymi z Krakowa, tzw. wyd. krakowskiego bardzo rzadko spotykanymi z kartek i listów, częściej z przekazów pocztowych oraz przesyłki  wyd. PKL, które było w obiegu do 31.V.1919.

Ekran czwarty jest współdzielony między przesyłkami wysłanymi z urzędów w Odessie, Konstantynopolu i Portu Gdańsk a korespondencją z Wielkopolski. Przesyłek z Odessy zachowało się do czasów współczesnych ok. 8 sztuk, z Konstantynopola nieco więcej ze względu na dłuższy okres działania. Pokazane na tym ekranie przesyłki z Odessy i Konstantynopola należą do rarytasów polskiej filatelistyki.

W prezentowanym eksponacie przesyłki ilustrujące początki poczty polskiej na terytoriach Wielkopolski i Pomorza, pokazano na ekranach 4-6. Zostały one obecnie wyłączone do innego, ośmioekranowego eksponatu, wystawianego dopiero od 2024 r. Zostanie on pokazany odrębnie na stronach i-Kf.pl

Na ekranie 7 i 8 pokazano początki poczty polskiej w Dyr. Wileńskiej i Lwowskiej. Można tu zobaczyć ciekawsze przesyłki poczt polowych ze stemplami formacyjnymi (np. pociągu infekcyjnego, stacji jeńców w Kobryniu, Amerykańskiego Czerwonego Krzyża w Wilnie). Do najciekawszych i bardzo rzadkich przesyłek z tego obszaru zalicza się listy i kartki z urzędów przejściowo administrowanych w okresie IX.1919 – VII.1920 przez pocztę polską w Mińsku, Słucku, Urzeczu (1 kartka), Kojdanowie i Osipowiczach. Pokazano także jedyną znaną kartkę b. jeńców węgierskich z obozu w Pińsku do Budapesztu oraz kilka przesyłek z mniejszych agencji w Landwarowie, Białowieży, Drohiczynie i Nieświeżu.

Ekran 8 ilustruje początki poczty w Dyr. Lwowskiej. W tej ostatniej części eksponatu również znajdują się rzadkości, głównie z Kamieńca Podolskiego (przejściowo w rękach polskich) oraz ze Skałatu, gdzie przez dwa miesiące wykorzystywano w obiegu pocztowym znaczki Austro-Węgier do lokalnych przedruków. Ponadto pokazano kartkę z pociągu pancernego KANIÓW oraz lokalne kasowniki z Kopyczyńc, Chodorowa, Podhajec i Werchraty.

Serdecznie zapraszam do 8-ekranowej filatelistycznej uczty!